این پژوهش پس از بررسی رویکردهای موجود در روبرویی با سکونتگاه های غیررسمی، ویژگی های یک رویکرد متناسب با شرایط ایران را ارائه می دهد و این رویکرد را با ارائه سند توافقنامه بهسازی گام به گام در محله افغان آباد به کار می گیرد؛

 

تأثیر بهسازی مشارکت محور با تأکید بر کیفیت های فضایی را به عنوان گامی در راستای افزایش سرمایه اجتماعی و توانمندسازی این سکونتگاه به اثبات می رساند. از این گذشته با مطالعه روند رشد و شکل گیری افغان آباد، نیروهای اجتماعی، طبیعی و اقتصادی تاثیر گذار بر بافت های خودانگیخته را معرفی می کند و دست آخر مزایا، موانع و راهکارهای توسعه خودانگیخته هدایت شده را به اختصار تبیین می-کند.

 

 

 

شهرها و ساختمان ها تنها در صورتی حیات می یابند که همه مردم جامعه در ساخت آن ها نقش داشته باشند و همه آن ها دارای زبان الگوی مشترکی برای ساخت باشند و این الگوی مشترک نیز خود زنده باشد" (الکساندر، 1387، 6).سکونتگاه غیر رسمی مطالعه شده در این پایان نامه، ناملایمات طبیعی همچون سیل و آب گرفتگی و محرومیت های اجتماعی و اقتصادی را با کمترین حمایت پشت سر گذاشته است و پیوسته به سوی رشد و بهبود در حرکت بوده است. رخداد ها و شرایط مخربی که بروز آن ها برای بسیاری از بافت های رسمی شهری امروزی اثری ویرانگر خواهد داشت. 

 

 

اما ساکنان محله در کنار گذر از این گردنه ها، فضاهایی همچون مسجد هجرت را به نحوی شایسته پدید آورده اند تا زمینه تعاملات اجتماعی و جلوه ای از باورهای مذهبی و ویژگی های فرهنگی شان را فراهم آورد. مطالعه این محله نشان داد که وجود ارزش-ها و باورهای مشابه توانسته است راه را برای افزایش تعاملات اجتماعی میان ساکنان و تلاش برای بهبود محله هموار سازد. بدین ترتیب حضور مسئولانه و مشارکت جویی مردم در فرآیند ساخت شهرها، تنها در گرو وجود زبان، باور و آرمان مشترک امکان پذیر خواهد بود.امری که با توجه به ناممکن بودن دستیابی به جامعه ای یکدست با آرمان ها و باورهای مشترک، نیاز به گونه ای انتظام-بخشی به شهر بر اساس اشتراکات فرهنگی و متبلور شدن نهاد های مدنی و شبکه های اجتماعی در کالبد شهر را پدیدار می سازد.

 

 

 از این رو مهمترین پرسشی که در پایان این پژوهش مطرح می شود، این است که:
چگونه می توان خواسته ها، اندیشه ها و آرمان های گونه-گون جوامع امروزین را در شهر ها متبلور ساخت؟ 

 

 

 

 

 

 

فهرست مطالب
فصل اول: کلیات پژوهش
1-1 بیان مسئله    2
1-2 اهمیت و ضرورت پژوهش    4
1-2-1 ابعاد سکونتگاه های غیررسمی در ایران    5
1-2-2 وظیفه دانش شهرسازی در سکونتگاه های غیررسمی    6
1-3 پرسش های پژوهش    7
1-4 فرضیه های پژوهش    8
1-5 اهداف پژوهش    8
1-6 روش پژوهش    8
1-7 ساختار پایان نامه    9

 

 

فصل دوم: اسکان غیررسمی، تعاریف، ویژگی ها و ریشه ها
2-1 واژه شناسی    12
2-2 تعریف اسکان غیررسمی    13
2-3 انواع سکونتگاه های غیررسمی    13
2-4 ویژگی های کلی سکونتگاه های غیر رسمی    14
2-4-1 ویژگی های کالبدی سکونتگاه های غیررسمی    15
2-4-2 ویژگی های اجتماعی سکونتگاه های غیررسمی    15
2-5 ریشه های پیدایش سکونتگاه های غیررسمی    16
2-5-1 گسترش شهرنشینی    16
2-5-2 شهری شدن فقر    17
2-5-2-1 مفهوم فقر    18
2-5-3 سیاست های ناکارآمد زمین و مسکن    18
2-6 روند پیدایش سکونتگاه های غیررسمی    19
2-6-1 تهاجم سازمان یافته    20
2-6-2 تصرف خزنده    20
2-6-3 بازتقسیم زمین (تفکیک غیر قانونی)    21
2-7 پیامدهای شکل گیری سکونتگاه های غیررسمی    21
2-7-1 بر هم زدن پیش بینی های برنامه های شهری    21
2-7-2 مشکلات و مخاطرات محیطی    22
2-7-3 ناهنجاری ها و مسئله امنیت    23
2-7-4 تأمین نیاز اساسی مسکن برای اقشار تهیدست    23
2-7-5 پیشگیری از آسیب های اجتماعی    23
2-7-6 توان و نیروی کار اقتصادی    23
2-8 جمع بندی    24

 

 

فصل سوم: مبانی نظری
مقدمه    26
3-1 سیر تغییر رویکرد های روبرویی با اسکان غیررسمی    26
3-1-1 نادیده گرفتن    26
3-1-2 تخریب و جابجایی    27
3-1-3 مسکن سازی عمومی    29
3-1-4خودیاری    31
3-1-5 زمین و خدمات    33
3-1-6 رسمیت بخشی    35
3-2 بهسازی    35
3-2-1 مزیت های بهسازی    37
3-2-2 هزینه های بهسازی    39
3-2-3 نیاز به امنیت سکونت دربهسازی    39
3-2-4 کاستی های طرح های بهسازی رایج    39
3-2-5 رویکردهای گوناگون بهسازی    40
3-2-5-1 تأمین زیرساخت های فیزیکی    41
3-2-5-2 طرح ریزی عملیاتی اجتماع- مبنا ( یا طرح ریزی خرد)    42
3-2-5-3 دگردیسی فیزیکی از طریق یک برنامه یکپارچه    44
3-3 توانمندسازی    45
3-4 بهسازی و توانمندسازی    46
3-5  رویکرد توسعه دارایی مبنا    48
3-5-1 سرمایه مالی    49
3-5-2 سرمایه انسانی    49
3-5-3 سرمایه فیزیکی    49
3-5-4 سرمایه اجتماعی    49
3-5-4-1 مفهوم سرمایه اجتماعی    51
3-5-4-2 نحوه پیدایش سرمایه اجتماعی    52
3-5-4-3 اهمیت سرمایه اجتماعی    53
3-5-4-4 انواع سرمایه اجتماعی    54    
3-5-4-4-1 سرمایه اجتماعی محروم کننده    54
3-5-4-4-2 سرمایه اجتماعی پیوند دهنده    55
3-5-4-5 مؤلفه های تشکیل دهنده سرمایه اجتماعی    56
3-5-4-5-1 اعتماد    56
3-5-4-5-2 بستگی اجتماعی و هنجارهای نافذ    57
3-5-4-5-3 نهادهای مدنی    58
3-5-4-6 نحوه استفاده از سرمایه اجتماعی    58
3-5-4-7 سرمایه اجتماعی در سکونتگاه های غیررسمی    59
3-5-4-7-1 تهدیدهای موجود در برابر سرمایه اجتماعی سکونتگاه های غیررسمی    61
3-6 رویکرد بهسازی مناسب در شرایط ایران    62
3-6-1 بهسازی جامع مشارکت محور    62
3-6-1-1 ضرورت و شیوه مشارکت    63
3-6-1-2 محور بقا    63
3-6-2 ویژگی های یک رویکرد بهسازی مناسب در شرایط ایران    64
3-6-2-1 پیروی از رویکرد توسعه ای دارایی مبنا    64
3-6-2-2 همکاری و هماهنگی  نهادهای عمومی و اجتماع    65
3-6-3-3 بهبود پیشرونده و افزایشی    66
3-6-3-4 توجه به افزایش میل به ادامه زندگی در سکونتگاه پس از توانمند شدن    66
3-7 سکونتگاه های یأس و سکونتگاه های امید    67
3-8 کیفیت های فضایی در سکونتگاه های غیررسمی    68
3-8-1 مفهوم فضا    69
3-8-2  مفهوم فضای همگانی (عرصه عمومی)    70
3-8-3 مفهوم کیفیت    70
3-8-4  کیفیت های فضایی    71
3-8-4-1 تصویر پذیری ذهنی    71
3-8-4-2خوانایی    72
3-8-4-3بستگی    72
3-8-4-4مردمواری    73
3-8-4-5 نفوذپذیری    73
3-8-4-6 قابلیت دسترسی برای همگان    74
3-8-4-7 پیچیدگی    74
3-8-4-8 هم سازی    74
3-8-4-9پاکیزگی    75
3-8-5 فضای شهری و فعالیت    75
3-8-5-1 قرارگاه های رفتاری    76
3-8-6 کیفیت فضای شهری در بافت های ارگانیک    76
3-9 تجارب جهانی    78
3-9-1 سائوپائولو    78
3-9-2 سرمایه های نهفته در سکونتگاه های غیررسمی کابل و نحوه مواجهه با آن ها    85
3-10 جمع بندی    94

 

 

فصل چهارم: شناخت محله افغان آباد
مقدمه    97
4-1 موقعیت جغرافیایی    97
4-2 تاریخچه ی پیدایش    100
4-3 الگوی رشد و شکل گیری محله    100
4-4 محیط طبیعی    102
4-4-1- آلودگی های زیست محیطی    102
4-5 ساختار جمعیتی    103
4-5-1- ساختار سنی – جنسی    103
4-5-2- ویژگی های خانوار    104
4-6 ویژگی های اجتماعی و اقتصادی    104
4-6-1- قومیت و مذهب    104
4-6-2- وضعیت سواد    105
4-6-3- مهارت های شغلی    106
4-6-3-1 مهارت های اشتغال خانگی    106
4-6-4- درآمد    107
4-7 فضا    108
4-7-1- سازمان فضایی    108    
4-7-2- بررسی کیفیت های فضایی در افغان آباد    108
4-7-2-1- تصویر پذیری ذهنی    108
4-7-2-2- خوانایی    109
4-7-2-3- بستگی    109
4-7-2-4- مردم واری    109
4-7-2-5- نفوذپذیری    110
4-7-2-6- قابلیت دسترسی برای همگان    110
4-7-2-7- پیچیدگی    111
4-7-2-8- هم سازی    112
4-7-2-9 پاکیزگی    112
4-7-3- گونه شناسی مسکن و نحوه ارتباط فضاهای خصوصی    112
4-8 مورفولوژی    118
4-8-1- مورفولوژی در مقیاس بلوک    118
4-8-2- مورفولوژی در مقیاس قطعات تفکیکی    118
4-8-3- دانه بندی    121
4-8-4- تعداد طبقات    121
4-8-5- کیفیت ابنیه    124
4-8-6- مالکیت    124
4-9 کارکرد    128
4-9-1- کاربری اراضی    128
4-9-2- دسترسی    128
4-9-3- تاسیسات    130
4-10 ادراک    134
4-10-1- تصویر ذهنی    134
4-11 منظر    138
4-11-1- خط آسمان    138
4-11-2 آستانه ها ودیدهای متوالی    138
4-11-3 کفسازی    139
4-11-4 جداره ها    139
4-12 قرارگاه های رفتار    141
4-13 جمع بندی    145

 

 

فصل پنجم: روش پژوهش و توصیف و تحلیل داده ها
5- روش پژوهش و توصیف و تحلیل داده ها    147
5-1- رویکرد پژوهش    147
5-2- نوع پژوهش    147
5-3- روش پژوهش و گرد آوری اطلاعات    148
5-5- نمونه پژوهش، روش نمونه گیری و حجم نمونه    148
5-6- پرسش های پژوهش    149
5-7- متغیرهای مورد بررسی در پژوهش    150
5-8- تعاریف نظری و عملیاتی متغیرهای پژوهش    151
5-8-1- حس تعلق    151
5-8-2- سرمایه اجتماعی    152
5-8-2-1- اعتماد درونی    152
5-8-2-2- اعتماد بیرونی    152
5-8-2-3- اعتماد به رهبر محله    152
5-8-2-4- اعتماد نهادی    153
5-8-2-5- بستگی اجتماعی و هنجارهای نافذ    153
5-8-2-6 عضویت در شبکه های اجتماعی    153
5-8-3- تعاملات اجتماعی    154
5-8-3-1- تعاملات اجتماعی درون محله ای    154
5-8-3-2- تعاملات اجتماعی بیرون محله    154
5-8-4 احساس امنیت در فضاهای همگانی    155
5-8-5- احساس امنیت سکونت    155
5-8-6- تمایل به مشارکت در بهسازی محله    156
5-8-7- همکاری در سطح محله    156
5-9- پردازش داده ها    157
5-9-1- آزمون برازش داده ها    157
5-9-2- اعتماد (پایایی)    157
5-9-3- اعتبار (روایی)    158
5-10- روش های مورد استفاده در تجزیه و تحلیل داده ها    159
5-10-1- روش تحقیق همبستگی    160
5-10-1-1 پژوهش های رابطه ای    160
5-10-1-2 تدابیر گردآوری داده ها    160
5-11- تحلیل داده ها    162
5-11-1- سنجش میزان اعتماد (پایایی) پرسشنامه    162
5-11-2- آمار توصیفی    163
5-11-2-1 آمار توصیفی ادراک ساکنان از محله    163
5-11-2-2 مشکلات محله از دیدگاه ساکنان    163
5-11-2-2-1 بدترین مکا ن های محله از دیدگاه ساکنان    165
5-11-2-2-2 بهترین مکان های محله از دیدگاه ساکنان    166
5-11-2-2-3 تصویر ذهنی افراد از محله    167
5-11-2-2-4حس مکان ساکنان    168
5-11-2-2-5 ویژگی های یک محله خوب از دیدگاه ساکنان    169
5-11-2-3 آمار توصیفی متغیرهای پژوهش    170
5-11-3- آمار استنباطی    171
5-11-3-1 بررسی نرمال بودن توزیع متغیرهای مورد بررسی در پژوهش      172
5-11-3-2 آزمون شدت همبستگی متغیرهای پژوهش    173
5-11-3-3 بررسی فرضیه های پژوهش    174

 

 

فصل ششم: ارزیابی و طرح بهسازی سکونتگاه هدف
6-1- چشم انداز اولیه     180
6-2- ارزیابی محدوده مطالعه به روش SWOT    181
6-3-چشم انداز،اهداف، راهبرد ها و سیاست های طراحی    193
6-3-1- چشم انداز نهایی    193
6-3-2- اهداف کلان    193
6-4- سند توافقنامه بهسازی گام به گام محله افغان آباد    199
6-4-1- هدف از تهیه راهنما    200
6-4-2- مرحله نخست:نهادسازی و بسترسازی برای مشارکت و تعامل ساکنان و شهرداری    201
6-4-3- مرحله دوم: اعتمادسازی دوسویه    202
6-4-4- مرحله سوم: حذف عناصر آلوده کننده و مخاطرات زیست محیطی    203
6-4-5- مرحله چهارم: کفسازی فضاهای همگانی    205
6-4-6  راهنمای کمی و کیفی ساخت و ساز    210
6-4-6-1- اصلاح نظام قطعه بندی    211
6-4-6-2- ساماندهی سطح اشغال و تراکم ساختمانی    214
6-4-6-3- فعال سازی و بهبود منظر جداره های رو به فضای همگانی    216
6-4-6-4 افزایش پوشش گیاهی در فضاهای همگانی    219

 

 

فصل هفتم: آموزه های موجود در سکونتگاه های غیر رسمی
7-1- لزوم بازنگری در شیوه های مدیریت و برنامه ریزی    224
7-1-1-ناکارآمدی سیاست ها و برنامه های شهری    224
7-2-الگوبرداری از سکونتگاه های غیررسمی برای هدایت توسعه-های جدید شهری    226
7-2-1- سکونتگاه های غیر رسمی خود انگیخته– بافت های زنده شهری    226
7-2-2- الگوی رشد سکونتگاه غیر رسمی    226
7-2-3- کیفیت های فضایی موجود در بافت های غیر رسمی    228
7-3- پیش زمینه های بهره گیری از الگوی توسعه سکونتگاه های غیر رسمی    229
7-3-1- زمین بدون خدمات    229
7-3-2- هدایت به جای طرح ریزی    230
7-3-3- تدوین استانداردهای منعطف و متناسب با شرایط    231
7-3-4- آزادسازی فرآیند تغییر و توسعه شهری از سیطره اقتصاد    231
7-4- توصیه های پژوهش    233
7-5- سخن آخر    234

 

منابع    235
پیوست ها     240

 

 
فهرست جداول
جدول (1-1) جمعیت سکونتگاه های غیررسمی در بیست شهر نخست ایران از نظر ابعاد مسئله    6
جدول (2-1) عمده ترین دسته بندی های اسکان غیررسمی    14
جدول (3-1) درصد خانه های پردازنده بهای خدمات بهداشتی و برق    87
جدول (3-2) شاخص های استخراج شده از مبانی نظری    95
جدول (4-1) ترکیب قومیتی محله افغان آباد    105
جدول (5-1) ضریب آلفای کرونباخ شاخص های مورد بررسی در پژوهش    163
جدول (5-2) مشکلات محله از دیدگاه ساکنان    164
جدول (5-3) بدترین مکان های محله از دیدگاه ساکنان    166
جدول (5-4) بهترین مکان های محله از دیدگاه ساکنان، تعداد و درصد پاسخ دهندگان    167
جدول (5-5) حس ساکنان نسبت به محله بر اساس نتایج پرسشنامه ها    168
جدول(5-6) ویژگی های یک محله خوب از دیدگاه ساکنان    169
جدول (5-7) درصد فراوانی و میانگین متغیرهای تحقیق در طیف لیکرت    170
جدول (5-8) جدول مربوط به آزمون کولموگرف اسمیرنف    172
جدول (5-9) ماتریس همبستگی پیرسون بین متغیرهای پژوهش    173
جدول (5-10) درصد فراوانی و میانگین متغیر ها در طیف لیکرت    174
جدول (5-11) همبستگی میان سرمایه اجتماعی و احساس عدم امنیت سکونت    175
جدول (5-12) رابطه تمایل به مشارکت در بهسازی محله با سایر متغیرهای پژوهش    176
جدول (5-13) همبستگی میان سرمایه اجتماعی و احساس عدم امنیت سکونت    178
جدول (6-1) ارزیابی محله افغان آباد با استفاده از تکنیک SWOT    181

 
فهرست اشکال
شکل (1-1) ساختار پژوهش    10
شکل (3-1) ترازوی بهسازی و توانمند سازی: نیاز به برقراری تعادل میان بهسازی و توانمندسازی برای برون رفت از چرخه-های معیوب    48
شکل (3-2) شبکه بدون بستگی (الف) و شبکه با بستگی (ب)، (کلمن، 1384، 66)    58
شکل (3-3) سمت چپ:بافت پیرامون میدان دل کامپو سی ینا، سمت راست: بخشی از بافت محله افغان آباد    77
شکل (3-4) بخشی از پروژه بلو هوریزنته در سائوپائو    78
شکل (3-5) موقعیت،جمعیت وتولیدناخالص ایالت سائوپائولو    79
شکل (3-6) نمونه ای از بهسازی زاغه در سائوپائولو،    80
شکل (3-7) Jardim Olinda, Sao Paolo، (The Cities Alliance, 2008, 55)    83
شکل (3-8) بهسازی زاغه در سائوپائولو    84
شکل (3-9) سکونتگاه غیر رسمی بر روی زمین کشاورزی در کابل،    88
شکل (4-1) الگوی مکان گزینی ساکنان آغازین محله با توجه به موانع و محدودیت های طبیعی    101
شکل (4-2) ترکیب سنی جمعیت محله افغان آباد، (نقش کلیک، 1389، 26)    103
شکل (4-3) هرم سنی- جنسی جمعیت محله افغان آباد در سال 1385    104
شکل (4-4) توزیع سطح سواد در میان با سوادان 6 ساله و بیشتر جمعیت نمونه بررسی (نقش کلیک، 1388، 68)    106
شکل (4-5) قالیبافی درون منازل در محله افغان آباد    107
شکل (4-6) محصوریت کوچه ها در محله افغان آباد    110
شکل (4-7) نمونه ای از مقیاس انسانی موجود در فضاهای همگانی محله افغان آباد    110    
شکل (4-8) پیچیدگی به دلیل تنوع هندسی فضاها و تنوع ساخت و سازها در محله افغان آباد    111
شکل (4-9) نمونه ای از خانه های قدیمی تر، گونه نخست در دسته بندی مسکن در محله افغان آباد    113
شکل (4-10) پلان و کروکی دو واحد نوساز با یک اتاق در طبقه دوم در محله افغان آباد    114
شکل (4-11) ارتباطات درونی سه خانه، دو نمونه نخست از خانه های قدیمی و گونه غالب خانه های محله است و گونه سوم ساختمانی نوساز در محله افغان آباد    115
شکل (4-12) درختان و سردر بلند مسجد جامع در خط آسمان محله محله افغان آباد    138
شکل (4-13) کیفیت جداره ها در محله افغان آباد    139
شکل (4-14) بازی کودکان در فضای باز ورودی محله افغان آباد    141
شکل (4-15) نمونه ای از قرارگاه های رفتاری در کنار مسجد هجرت در محله افغان آباد    142
شکل (4-16) نمونه ای از قرارگاه های رفتاری در کنار مغازه در محله افغان آباد    143
شکل (4-17) تجمع افراد در کنار دستفروشی در فضای باز ورودی محله افغان آباد    143
شکل (5-1) مشکلات محله از دیدگاه ساکنان و درصد پاسخ-دهندگان به هر یک از مشکلات    164
شکل (5-2) مشکلات محله از دیدگاه ساکنان و امتیاز هر مشکل    .165
شکل (5-3) درصد هر یک از بدترین مکان های محله از دیدگاه ساکنان    166
شکل (5-4) درصد بهترین مکان ها از دیدگاه ساکنان    167
شکل (5-5) ویژگی های یک محله خوب از دیدگاه ساکنان و درصد پاسخ دهندگان به هر ویژگی    170
شکل (5-6) میانگین متغیرهای تحقیق برای محله در طیف لیکرت    171
شکل (6-1) طرحی از نتیجه بهسازی پیشنهادی محله افغان آباد    200
شکل (6-2) روند اصلاح قطعات تفکیکی و افزایش هدایت شده تراکم ساختمانی در محله    210
شکل (6-3) عقب نشینی های پیشنهادی و قطعات جای گرفته در عمق بلوک ها    212
شکل (6-4) یکی از الگوهای ممکن اصلاح قطعات به همراه معابر اصلاح شده و شبکه دفع آب های سطحی    212
شکل (6-5) الگوی اصلاح هندسی قطعات تفکیکی و جابجایی قطعات جای گرفته در عمق بلوک ها    213
شکل (6-6) الگوی پیشنهادی سطح اشغال و تراکم ساختمانی    215
شکل (6-7) نمودی از طرح پیشنهادی در راستای فعال سازی و بهبود منظر جداره ها    216
شکل (6-8) الگوی مناسب موجود برای دیوار حیاط    217
شکل (6-9) الگوی فعال سازی جداره های فضاهای همگانی    218
شکل (6-10) الگوی گیاهان بالارونده بر روی دیوار و در حیاط    219
شکل (6-11) نمودی از نتیجه ی پیروی از سند راهنما در بازسازی خانه ها و بهسازی فضاهای همگانی    220
شکل (6-12) دید پرنده پیشنهادی میدان ورودی افغان آباد    221
شکل (6-13) دید ناظر از ورودی پیشنهادی محله    222
شکل (7-1) تأثیر الگوهای همجواری جوامع بر نحوه گزینش مکان زندگی    228

 
فهرست نقشه ها
نقشه (4-1) موقعیت محله افغان آباد در شهر گنبد کاووس    99    
نقشه (4-2) سازمان فضایی محله افغان آباد    116
نقشه (4-3) ساختار فضایی محله افغان آباد    117
نقشه (4-4) مورفولوژی در مقیاس بلوک    119
نقشه (4-5) مورفولوژی در مقیاس قطعات تفکیکی    120
نقشه (4-6) دانه بندی محله افغان آباد    122
نقشه (4-7) تعداد طبقات محله افغان آباد    123
نقشه (4-8) تراکم ساختمانی در محله افغان آباد    125
نقشه (4-9) نوع مصالح در محله افغان آباد    126
نقشه (4-10) سه بعدی ایزومتریک پر و خالی از محله افغان آباد    127
نقشه (4-11) کاربری اراضی محله افغان آباد    130
نقشه (4-12) سلسله مراتب دسترسی در محله افغان آباد    131
نقشه(4-13) کیفیت دسترسی در محله افغان آباد    132
نقشه (4-14) برآیند نقشه های تصویر ذهنی برداشت شده به همراه درصد اشاره پاسخ دهندگان    136
نقشه (4-15) بررسی عناصر پنج گانه لینچ در محله افغان آباد    137
نقشه (4-16) سازمان بصری محله افغان آباد    140
نقشه (6-1) فاز نخست مداخله، کاهش مخاطرات زیست محیطی    204    
نقشه (6-2) فاز دوم مداخله، کفسازی و تکمیل شبکه دفع آبهای سطحی    206
نقشه (6-3) فاز سوم مداخله، اصلاح شبکه معابر    207
نقشه (6-4) ارتقای کیفیت های محیطی در فضاهای همگانی محله    208
نقشه (6-5) پلان پیشنهادی فضای باز ورودی    209